Što su lipidi:
Lipidi su hidrofobne i netopive molekule u vodi, koji se uglavnom sastoji od ugljika, kisika i vodika i uglavnom je povezan s lancima ugljikohidrata koji se nazivaju masnim kiselinama.
Na taj se način većina lipida na biološkoj razini klasificira kao saponificirani lipidi, odnosno stvaraju ih masne kiseline.
Lipidi se zovu jednostavni lipidi kada se u njegovom sastavu nalaze samo molekule ugljika, kisika i vodika, poput masti, ulja i voska.
S druge strane, oni su pozvani složeni lipidi, onima čija struktura sadrži i druge elemente uz one koji čine jednostavne lipide kao što su, na primjer, fosfolipidi plazmatske membrane, koji također sadrže modificiranu fosfatnu skupinu.
Funkcija lipida
Različite vrste lipida koji postoje u tijelu, općenito, imaju glavnu funkciju spremanja energije. U tom smislu, svaki gram lipida sadrži dvostruko više energije od ugljikohidrata, na primjer.
U životinjskom carstvu lipidi također imaju funkciju pružanja toplinske izolacije i temeljna su jedinica za stvaranje:
- vitamini i njihova apsorpcija, kao što su vitamini A, D, K i E,
- hormoni poput testosterona i estradiola
- žučne kiseline koje pomažu probavi,
- plazma membrane, sastavljene od specijaliziranih lipida zvanih fosfolipidi.
Uz to, kod ljudi neki lipidi, poput esencijalnih masnih kiselina, reguliraju upale i raspoloženje, smanjuju rizik od iznenadne smrti od srčanog udara, snižavaju trigliceride u krvi, snižavaju krvni tlak i sprečava stvaranje krvnih ugrušaka.
S druge strane, lipidi u obliku voska pomažu u hidroizolacijskoj funkciji lišća u biljkama i perju ptica.
Vrste lipida
Na biološkoj su razini najvažniji jednostavni lipidi podijeljeni u masti, ulja i voskove, a unutar složenih lipida možemo pronaći fosfolipide i steroide.
Masti
Masti su jedna od najpoznatijih vrsta lipida. Smatraju se jednostavnim lipidima, jer se sastoje od ugljika, kisika i vodika, a nazivaju se saponifibilnim lipidima, jer se sastoje od masnih kiselina.
Masti se sastoje od glicerolne okosnice i najmanje jedne masne kiseline povezane esterskom vezom (C = O). Ovisno o količini repova masnih kiselina, klasificiraju se u monoacilgliceride (1 masna kiselina), diacilgliceride (2 masne kiseline) ili triacilgliceride (3 masne kiseline).
Masti karakteriziraju jednostruko povezane zasićene masne kiseline koje im daju čvrstoću, poput specijaliziranih masnih stanica nazvanih adipociti koje čine masno tkivo i maslac.
Ulja
Ulja su jednostavni i saponifibilni lipidi. Karakteriziraju se tekućinom zbog nezasićenih repova masnih kiselina s dvostrukim vezama cis konfiguracije. Primjeri za njih mogu biti esencijalne masne kiseline, poznate i kao omega masne kiseline.
Voskovi
Voskovi su jednostavni i saponificirani lipidi čiju strukturu uglavnom čine dugi lanci masnih kiselina povezani s alkoholima (glicerin) esterskim vezama (C = O). Voskovi se mogu naći na biljnom lišću i ptičjem perju što mu daje hidrofobna svojstva.
Fosfolipidi
Fosfolipidi su složeni lipidi, jer uz glicerinsku okosnicu i svoja 2 repa masnih kiselina ima modificiranu fosfatnu skupinu. Fosfolipidi su specijalizirani lipidi i glavni su sastojci plazme ili stanične membrane.
Oni tvore fosfolipidni dvosloj stanične membrane, gdje repovi masnih kiselina čine hidrofobni dio sloja koji se nalazi između hidrofilnih glava fosfatnih skupina.
Steroidi
Steroidi su složene molekule lipida, jer se njihova struktura sastoji od 4 stopljena ugljična prstena. Steroidi dijele hidrofobne karakteristike lipida, poput njihove netopivosti u vodi. Primjeri steroida su kolesterol, koji uglavnom sintetizira jetra, i sirovine spolnih hormona poput testosterona.
Kemijska struktura lipida
Većina lipida, bilo da su masti, ulja, voskovi ili fosfolipidi, sastoji se od kostura glicerola (C3H8ILI3) ili također poznat kao glicerin, alkohol koji se sastoji od 3 hidroksilne skupine (OH).
Općenito, hidroksilne skupine glicerola vežu se na masne kiseline esterske veze (C = O) u reakciji koja se naziva sinteza dehidracije. Lipidi nastali masnim kiselinama nazivaju se saponifibilni lipidi.
Ovisno o količini masnih kiselina koje se vežu za molekulu glicerola, dobit će se sljedeće vrste lipida:
- Monoacilgliceridi: 1 rep masne kiseline pričvršćen na 1 molekulu glicerina,
- Dijacilgliceridi: 2 repa masnih kiselina vezana na 1 molekulu glicerina,
- Triacilgliceridi: 3 repa masnih kiselina vezanih na 1 molekulu glicerina
Struktura masnih kiselina
Masne kiseline tvore repove saponificiranih lipida, koji čine većinu lipida. Masne kiseline su dugi lanci ugljikohidrata (između 4 do 36 ugljika) povezani s karboksilnom skupinom.
Masne kiseline klasificiraju se kao zasićene i nezasićene:
Zasićene masne kiseline
Zasićene masne kiseline sastoje se od jednostrukih veza između susjednih (C) ugljika. Zove se zasićen jer je zasićen molekulama vodika (H), odnosno ugljikovi su povezani s najvećom mogućom količinom vodika.
Jednostavne veze daju ravne, kompaktne repove karakteristične za čvrste masti s visokim talištima, poput maslaca.
Nezasićene masne kiseline
Struktura nezasićenih masnih kiselina nastaje dvostrukim vezama što znači da imaju manje vodika (H). Nezasićene masne kiseline koje sadrže 1 dvostruku vezu nazivaju se mononezasićenima, a one koje imaju nekoliko dvostrukih veza višestruko su nezasićene.
Ovisno o tipu konfiguracije dvostrukih veza masnih kiselina, postoje cis dvostruke veze i trans dvostruke veze.
The cis dvostruke veze koje karakterizira spajanje 2 vodika na istoj strani. Te su vrste veza tipične za tekuće lipide ili ulja, jer imaju nisku točku topljenja, poput maslinovog ulja.
Drugi primjer su esencijalne masne kiseline, takozvani jer su neophodni u prehrani ljudskog tijela, jer ih ono ne sintetizira prirodno. Esencijalne masne kiseline su nezasićene i sadrže najmanje 2 cis veze. Među njima možemo naći one dobivene iz alfa-linolenske kiseline (ALA), poznate kao omega-3, i iz linolne kiseline (LA), nazvane omega-6.
The trans dvostruke vezeS druge strane, karakterizira ih spajanje njihova 2 vodika, ali nalaze se na suprotnim stranama. Te se vrste masnih kiselina dobivaju u industrijskim procesima koji se nazivaju djelomična hidrogenacija, a koji dvostruke veze pretvaraju u jednostruke kako bi ulja dobila čvrsta svojstva poput zasićenih masti, poput povrća.
